Cứ vào mỗi dịp Tết Hàn thực hàng năm, người dân Việt Nam lại tất bật chuẩn bị những đĩa bánh trôi, bánh chay để dâng lên cúng tổ tiên. Đó là một trong những ngày lễ lớn theo phong tục truyền thống của người Việt Nam. Vậy, nguồn gốc, ý nghĩa của tết Hàn Thực là gì? Và tại sao ngày này lại cúng bánh trôi bánh chay? Cùng GSC Việt Nam tìm hiểu qua bài viết dưới đây nhé.
Tết Hàn Thực là gì?
Tết Hàn Thực hay còn gọi là tết bánh trôi bánh chay diễn ra vào thứ 4 ngày 14/4 (tức 3/3 âm lịch). Ngày lễ bắt nguồn từ một điển tích của Trung Quốc “Hàn Thực” nghĩa là “thức ăn lạnh”. Vào ngày này người ta quan niệm không sử dụng lửa và ăn đồ chay nguội như bánh trôi, bánh chay.
Nguồn gốc
Chuyện kể rằng vào đời Xuân Thu (770 – 221), vua Tấn Văn Công nước Tấn, gặp loạn nên phải bỏ nước lưu vong sống cảnh nay trú nước Tề, mai ở nước Sở. Bấy giờ, có một hiền sĩ tên là Giới Tử Thôi, theo phò vua đã giúp đỡ nhiều mưu kế. Một hôm, trên đường lánh nạn, lương thực cạn kiệt, Giới Tử Thôi phải lén cắt một miếng thịt đùi mình nấu lên dâng vua. Vua ăn xong, hỏi ra mới biết đem lòng cảm kích vô cùng.
Giới Tử Thôi theo phò vua Tấn Văn Công trong vòng mười chín năm trời, cùng nhau nếm mật nằm gai, khổ luyện thành tài. Về sau, Tấn Văn Công giành lại được ngôi vương, trở về làm vua nước Tấn, phong thưởng rất hậu cho những người có công khi tòng vong, nhưng lại quên mất Giới Tử Thôi. Giới Tử Thôi cũng không oán giận gì, nghĩ mình theo vua phò vua là chuyện nên làm, ông cho rằng những việc đó đâu có gì đáng nói.ì thế, ông về nhà đưa mẹ vào núi Điền Sơn ở ẩn. Tấn Văn Công về sau nhớ ra, cho người đi tìm Tử Thôi. Nhưng vì là người không tham danh vọng, Tử Thôi nhất quyết không quay về lĩnh thưởng, Tấn Văn Công ra lệnh đốt rừng (muốn thúc ép Tử Thôi quay về). Không ngờ Tử Thôi quyết chí, hai mẹ con cùng chịu chết cháy trong rừng.
Nhà vua hối hận cho lập miếu thờ. Hàng năm, đến ngày 3 tháng 3 là ngày chết cháy của 2 mẹ con Tử Thôi thì cấm dùng lửa nấu ăn, ngay cả việc làm cỗ cúng cũng phải làm từ hôm trước, đây được coi là ngày Tết Hàn thực.
Ý nghĩa ngày lễ Hàn Thực đối với người Việt
Tuy có nguồn gốc từ Trung Quốc nhưng Tết Hàn thực của người Việt vẫn mang những sắc thái riêng, mang đậm chất Việt. Vào ngày mùng 3/3 âm lịch hằng năm, người dân đều ăn đồ nấu chín để nguội với tấm lòng thành kính nhất nhằm tưởng nhớ đến công ơn dưỡng dục của những người đã khuất.
Khác với Tết Hàn thực ở Trung Quốc, ngày này người Việt không kiêng lửa, vẫn nấu nướng bình thường. Điều đặc biệt, người Việt còn sáng tạo nên bánh trôi, bánh chay với ý nghĩa tượng trưng đó là những thức ăn nguội – hàn thực.
Tại sao tết Hàn Thực lại cúng bánh trôi bánh chay?
Hàn Thực tức là ăn món lạnh mong cho mùa Hè bớt nóng và ngày thứ ba trên Hà Đồ thì số 3 thuộc Dương Mộc. Ngày đó là đánh dấu ngày kết thúc của Mộc Khí nên đó là ngày không dựa vào lịch Can Chi, Dương lịch hay bất kỳ một ngày quy ước của tôn giáo, đạo giáo nào mà đó là quy ước theo âm lịch và âm dương ngũ hành. Tổ tiên chúng ta sáng tạo ra món bánh trôi bánh chay để thắp hương và dâng lên hương linh gia tiên là hoàn toàn dựa trên nguyên lý âm dương ngũ hành chứ không hề liên quan tới Phật giáo hay Đạo giáo.
Cũng có tích kể lại rằng bánh trôi bánh chay có từ thời Hùng Vương và tục làm hai thứ bánh này để nhắc nhớ về sự tích “bọc trăm trứng” của Âu Cơ. Trăm viên bánh nhỏ tượng trưng cho trăm quả trứng của Đức Lạc Long Quân. Bánh trôi tượng trưng cho 50 quả trứng nở ra thành 50 người con lên rừng theo mẹ. Bánh chạy tượng trưng cho 50 quả trứng nở ra thành 50 người con theo cha xuống biển.
Và những truyền thống này đã ăn sâu vào tiềm thức người Việt, để rồi cứ đến ngày Tết Hàn thực, người người nhà nhà lại nô nức chuẩn bị làm bánh trôi, bánh chay. Với mùi thơm phức của đỗ xanh, đường mật, không khí tết dường như trở nên sôi động và ý nghĩa hơn.
Những việc cần làm cho ngày tết Hàn Thực
Người Việt có truyền thống uống nước nhớ nguồn và tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên, do đó các ngày lễ âm lịch dù nguồn gốc ra sao và ý nghĩa riêng biệt thế nào thì hoạt động tưởng nhớ tổ tiên vẫn luôn được chú trọng. Ngoài việc làm bánh trôi bánh chay cúng, đây là những điều nên làm trong Tết Hàn thực 2021:
Đi tảo mộ: Tết Hàn thực là một trong những dịp để con cháu bày tỏ lòng biết ơn đến ông bà tổ tiên, những người đã khuất. Ngày này cũng nằm trong tiết Thanh minh nên nhiều gia đình kết hợp đi tảo mộ để thăm viếng, sửa sang lại phần mộ của tổ tiên, thể hiện lòng thành kính và cầu mong những điều tốt đẹp nhất.
Làm mâm cúng: Trong ngày này, rất nhiều gia đình Việt thường quây quần bên nhau để chuẩn bị mâm cỗ dâng lên tổ tiên, những vị thần linh, cầu mong những điều may mắn sẽ đến với mình. Không cần cầu kỳ, các gia đình thường chuẩn bị những lễ vật cơ bản như: Hương, hoa tươi, hoa quả, trầu cau, bánh trôi, bánh chay… và các món ăn.
Ăn mặc chỉnh tề khi thắp hương: Thắp hương là hành động thể hiện cái tâm thành kính của chủ nhang với những người đã khuất. Vì thế mà viêc ăn mặc chỉnh tề khi bắt đầu dâng lễ luôn được coi trọng.
Chỉ nói những điều hay: Trong ngày này, gia đình cần tránh mâu thuẫn, cãi vã. Nếu như có vấn đề tranh chấp thì cũng nên giải hòa, nhường nhịn nhau. Không nên nói những điều xui xẻo, khiến cho không khí gia đình nặng nề.
Bên trên là những chia sẻ từ GSC Việt Nam, về việc tại sao ngày tết Hàn Thực lại cúng bánh trôi bánh chay. Tết Hàn Thực là một nét đẹp văn hóa được gìn giữ qua rất nhiều thế hệ người Việt. GSC hy vọng với những thông tin hữu ích ở trên sẽ giúp bạn chuẩn bị thật đầy đủ cho ngày Tết Hàn Thực sắp tới.
BÀI VIẾT CÙNG CHUYÊN MỤC: